Jak zadbać o skórę atopika?

Warstwa rogowa naskórka stanowi istotną funkcję ochronną przed nadmierną utratą wody oraz wnikaniem egzogennych substancji, w tym alergenów*, ze środowiska zewnętrznego. Zaburzenia tej bariery skórnej odgrywają obecnie kluczową rolę w przebiegu atopowego zapalenia skóry u ludzi oraz zwierząt towarzyszących. Związane jest to w dużym stopniu z nieprawidłową budową naskórka, niewłaściwym metabolizmem kwasów tłuszczowych oraz deficytem ceramidów w skórze. Dlatego w leczeniu atopowego zapalenia skóry bardzo ważne jest przemyślane leczenie miejscowe, ale zacznijmy może od początku...

Atopowe zapalenie skóry (atopia, AZS) jest genetycznie uwarunkowaną, zależną od czynników środowiskowych, zapalną i świądową chorobą skóry o charakterystycznych objawach. W ostatnich kilku dekadach notuje się dramatyczny wzrost występowania atopii u ludzi, a także u psów i kotów w uprzemysłowionych krajach. Szacuje się, że atopia jest obecnie najczęstszą chorobą skóry psów i dotyka około 15% populacji. Przez wiele lat uważano, że choroba ta głównie związana jest immunologiczną nadwrażliwością i wytwarzaniem przeciwciał IgE skierowanym przeciwko powszechnie występującym alergenom środowiskowym*, które u zdrowych zwierząt nie wywołują reakcji alergicznych, uczulenia. Na podstawie wielu badań klinicznych udowodniono, że ogromną rolę w rozwoju alergii środowiskowej odgrywają również dysfunkcje bariery skórnej i podstawową drogą wnikania alergenów do organizmu jest właśnie droga przezskórna. U zwierząt w przebiegu atopowego zapalenia skóry bardzo często obserwujemy takie zmiany skórne jak rumień, zliszajowacenie, przeczosy i wyłysienia, nadmierne złuszczanie naskórka oraz łojotok.

*alergeny środowiskowe, czyli czynniki uczulające występujące pospolicie w najbliższym otoczeniu i trudne do wyeliminowania: głównie roztocze kurzu domowego, magazynowe oraz traw (Dermatophagoides farinae, D. pteronyssinus, Acarus siro, Tyrophagus putrescientiae) , zarodniki pleśni (m.in. Aspergillus fumigatus, Alternaria alternata), pyłki roślinne (traw, krzewów, kwiatów oraz drzew);

Skóra pełni wiele funkcji, ale przede wszystkim jest barierą ochronną, swoistym „opakowaniem” chroniącym organizm przed nadmierną utratą wody oraz negatywnym wpływem otoczenia. U ludzi i psów z rozpoznanym atopowym zapaleniem skóry opisano wiele zaburzeń w obrębie budowy warstwy rogowej naskórka, której funkcja jako naturalnej bariery jest upośledzona. Stwierdzono u nich poszerzenie przestrzeni międzykomórkowych w wyniku osłabienia połączeń między keratynocytami warstwy zrogowaciałej naskórka oraz nawet czterokrotnego deficytu ceramidów, których niedostatek ułatwia przenikanie alergenów, chorobotwórczych bakterii oraz ucieczkę wody. Dodatkowo w momencie kontaktu z alergenami dochodzi do dalszego osłabiania bariery skórnej, jeszcze większej kserozy skóry, czyli jej przesuszenia, i łatwiejszego wnikania niepożądanych substancji.

Lipidy naskórka wydzielane są do przestrzeni międzykomórkowych i układane tam w formie blaszek lipidowych. Zjawisko to obrazowo można porównać do układania dachówek na dachu albo cementu wiążącego cegły w ścianie. Tego typu ich organizacja zabezpiecza przed utratą wody oraz wnikaniem niepożądanych substancji czy organizmów. Pisząc o lipidach naskórka mamy głównie na myśli ceramidy, cholesterol, kwasy tłuszczowe i estry cholesterolu. U zwierząt atopowych blaszki lipidowe są nawet dwukrotnie cieńsze oraz często nie są ułożone w sposób ciągły, są poprzerywane, a wręcz wiele przestrzeni międzykomórkowych nie jest wcale wypełnionych lipidami (30% wypełnienia lipidami u atopowych, a u zdrowych psów 90%).

Ceramidy uważane są za jedne z najważniejszych lipidów w naskórku, a ich spadek prowadzi do większej utraty wody, wnikania alergenów oraz zwiększa ryzyko zakażenia bateriami chorobotwórczymi, głownie gronkowcami, które wtórnie powodują ropne zapalenia skóry. Z ceramidami nieodłącznie związany jest również spadek ilości fosforanu sfingiozyny 1 (SP1), która jest produktem rozpadu degradacji ceramidów i wykazuje naturalne właściwości przeciwzapalne. Jej spadek stwierdzany jest głównie w miejscach, gdzie skóra jest zmieniona chorobowo.

Prawidłowe kontrolowanie atopowego zapalenia skóry, które jest alergiczną, przewlekłą i nieuleczalną dermatozą, nie polega tylko na stosowaniu typowych leków przeciwzapalnych i przeciwalergicznych. Nie mniej ważne w prowadzeniu takich pacjentów jest leczenie miejscowe i poprawa funkcjonowania bariery skórnej. Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, omega-3 i omega-6, należy stosować od wewnątrz (czyli doustnie) oraz od zewnątrz (czyli na skórę), szczególnie na 2 miesiące przed okresem pylenia, zanim dojdzie do ostrej fazy alergii, zapalenia skóry oraz powikłań bakteryjnych i grzybiczych. Dostępne są doustne suplementy, bądź diety zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe oraz preparaty do stosowania miejscowego. Regularne używanie specjalistycznych szamponów w formie mikroemulsji oraz spot-onów zawierających kompleksy lipidów, kwasu linolenowego oraz wspierających syntezę peptydów przeciwdrobnoustrojowych pomaga przywrócić naturalne mechanizmy obronne warstwy rogowej naskórka, łagodzi objawy rumienia i świądu oraz poprawia witalność i nawilżenie skóry. Dzięki częstym kąpielom pozbywamy się szkodliwych alergenów środowiskowych oraz ograniczamy przyleganie mikroorganizmów do powierzchni skóry. Efekt nawilżający redukuje znacząco świąd, a tym samym drapanie, wygryzanie i nadmierne wylizywanie się zwierząt. Ograniczone zostaje nadmierne wypadanie sierści oraz występowanie łupieżu.