Diagnostyka i leczenie bólu u zwierząt

Czym jest ból wie praktycznie każdy z nas – nie ma osoby, która nie doświadczyłaby tego przykrego odczucia. Mimo to, problem bólu nadal jest zbyt często ignorowany, zarówno w medycynie człowieka, jak i w weterynarii. Według statystyk większość pacjentów weterynaryjnych cierpiących z powodu przewlekłego bólu jest niedostatecznie zaopiekowana. Niestety w przeciwieństwie do człowieka, zwierzęta nie mają możliwości werbalnego wyrażenia, że coś je boli, a to znacząco utrudnia ich opiekunom oraz lekarzom weterynarii rozpoznanie tego stanu. Nie można jednak zapominać, że leczenie bólu u zwierząt ma ogromne znaczenie dla ich dobrostanu i jakości życia, a wolność od bólu jest jednym z podstawowych praw każdej żyjącej istoty. Dlatego dziś skupimy się na tym temacie nieco bardziej – opowiem, jak rozpoznać dolegliwości bólowe u zwierząt oraz jak wygląda diagnoza i leczenie bólu.

Ból u zwierząt, podobnie jak u ludzi, może przyjmować różne formy, zależnie od przyczyny, czasu trwania i stopnia nasilenia. Zrozumienie, z jakim rodzajem bólu mamy do czynienia, jest kluczowe dla właściwego doboru terapii, która pozwoli złagodzić cierpienie i poprawić jakość życia zwierzęcia. Możemy wyróżnić kilka różnych typów bólu, z których każdy ma swoje specyficzne cechy i wymaga odpowiedniego podejścia.
Warto również wiedzieć, że zwierzęta manifestują ból na wiele różnych sposobów, najczęściej przez zmiany w swoim zachowaniu. Dlatego tak istotne jest, aby właściciele byli wrażliwi na wszelkie zmiany w zachowaniu swoich pupili i współpracowali z lekarzem weterynarii w diagnostyce bólu. Co istotne, znacznie prościej nam zauważyć u zwierząt objawy bólu ostrego, a trudniej bólu chronicznego (przewlekłego). Jest to związane ze specyfiką samego bólu, a także z różnym sposobem manifestacji bólu u czworonożnych pacjentów. Znaczenie mają tu bowiem nie tylko rodzaje bólu, ale także różnice gatunkowe, rasowe oraz osobnicze, ponieważ wrażliwość na ból jest kwestią bardzo indywidualną.

Ostry ból u zwierząt - pojawia się nagle, najczęściej jest wynikiem urazu, zabiegu chirurgicznego, kontuzji lub stanu zapalnego. Jest krótkotrwały i intensywny. Ból ostry jest bólem fizjologicznym i pełni funkcję ostrzegawczą, obronną (co nie znaczy, że nie trzeba go odpowiednio zaopatrzyć!) - sygnalizuje, że w organizmie doszło do uszkodzenia, a jego rola polega na zmuszeniu zwierzęcia do ograniczenia ruchu i ochrony miejsca urazu.

Przewlekły ból u zwierząt – jest bardziej długotrwały i często trudniejszy do zdiagnozowania oraz leczenia. Utrzymuje się przez tygodnie, miesiące, a nawet lata, a jego przyczyną mogą być choroby przewlekłe, takie jak choroba zwyrodnieniowa stawów, choroby kręgosłupa czy nowotwory. Ten rodzaj bólu nie tylko znacząco obniża komfort życia zwierzęcia, ale także wpływa negatywnie na zachowanie i samopoczucie naszego pupila, który może stać się apatyczny, drażliwy, a nawet agresywny. Co równie istotne, ból przewlekły u zwierząt może przerodzić się w ból neuropatyczny, który staje się często odrębną jednostką chorobową wymagającą leczenia.

W związku z tym, że zwierzęta nie mają możliwości werbalnego wyrażenia tego, co czują, rozpoznanie bólu u zwierząt opiera się na obserwacji zmian w ich zachowaniu i wyglądzie fizycznym. Jest to zadanie wymagające uwagi i świadomości ze strony właścicieli oraz lekarzy weterynarii, ponieważ nawet subtelne zmiany mogą wskazywać na cierpienie. Obecnie mamy coraz lepsze możliwości diagnostyki i leczenia bólu u zwierząt. Powstała też osobna dziedzina, czyli algezjologia, zajmująca się tymi zagadnieniami.

Lekarze weterynarii dysponują specjalistycznymi narzędziami, które pomagają w ocenie bólu u zwierząt. Takie narzędzia są szczególnie przydatne w przypadkach, gdy objawy bólu nie są jednoznaczne lub gdy trzeba monitorować nasilenie bólu w czasie. Do najpopularniejszych narzędzi należą tzw. skale oceny bólu, które pozwalają na ocenę poziomu dyskomfortu u zwierzęcia na podstawie określonych wskaźników behawioralnych i fizycznych, jak np.:

• skale oceny bólu przewlekłego - oceniają różne aspekty zachowania zwierzęcia, takie jak jakość snu, aktywność, postawę czy sposób poruszania się (np. podczas wchodzenia po schodach). Skale te są bardzo różne - zależnie od gatunku oraz problemów zdrowotnych - są np. specjalne skale stworzone do oceny bólu dla psów cierpiących z powodu osteoarthritis, czyli choroby zwyrodnieniowej stawów (np. skala LOAD), inne od tych stworzonych dla pacjentów onkologicznych,
• skale bólu pooperacyjnego - te skale są używane w przypadku oceny bólu u zwierząt po zabiegach chirurgicznych. Najczęściej są wykorzystywane przez personel w klinikach weterynaryjnych u pacjentów hospitalizowanych. Ocenia się w nich poziom reakcji na dotyk w okolicach operowanej części ciała, poziom aktywności, postawę oraz parametry fizjologiczne (takie jak tętno, ciśnienie krwi czy częstotliwość oddechów).

Dzięki tym specjalistycznym narzędziom lekarze weterynarii mogą precyzyjnie ocenić poziom bólu u zwierząt, co jest kluczowe dla doboru odpowiedniej terapii przeciwbólowej i monitorowania jej skuteczności.

Jednym z pierwszych i najważniejszych sygnałów świadczących o tym, że zwierzę odczuwa ból, są zmiany w jego zachowaniu – pupile manifestują ból poprzez swoje codzienne działania i reakcje. Wśród najczęstszych zachowań, które mogą świadczyć o tym, że zwierzę cierpi wyróżniamy przede wszystkim takie objawy, jak:

• zmiana zachowania,
• agresja,
• apatia,
• izolacja,
• bezsenność,
• nadmierna wokalizacja,
• zwiększone napięcie mięśni,
• drżenie,
• zmiana postawy (garbienie, inne pozycje podczas odpoczynku),
• niechęć do ruchu,
• nastroszenie sierści, utrata połysku włosa,
• wyraz twarzy (pies),
• dyszenie,
• rozszerzenie źrenic,
• brak apetytu,
• nadmierne picie (polidypsja),
• ślinienie,
• samouszkadzanie.

Skuteczne leczenie bólu u zwierząt wymaga kompleksowego podejścia, które może obejmować zarówno leczenie farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. Wybór odpowiednich metod zależy od rodzaju, intensywności i przyczyny bólu, a także od ogólnego stanu zdrowia zwierzęcia. Lekarze weterynarii, mając na uwadze dobrostan pacjenta, dostosowują leczenie łącząc różne strategie, aby jak najlepiej złagodzić cierpienie i poprawić jakość życia zwierzęcia. Najlepsze efekty uzyskujemy łącząc różne rodzaje terapii- leczenie farmakologiczne (leki o różnych mechanizmach działania), zabiegi fizjoterapeutyczne oraz wprowadzenie zmian środowiskowych.

Czasami warto zastosować także inne metody, takie jak iniekcje dostawowe, blokady nasiękowe nerwów a także akupunkturę czy hirudoterapię (terapię wykorzystująca pijawki). W zaawansowanych przypadkach stosuje się nawet radioterapię.
Możliwości jest naprawdę wiele.
Terapię zawsze dobiera się indywidualnie, zależnie od sytuacji zdrowotnej zwierzęcia, przyczyny i stopnia nasilenia dolegliwości bólowych a także możliwości czasowych i finansowych Opiekuna.

Leczenie bólu u zwierząt to proces, w którym kluczową rolę odgrywa współpraca właściciela z lekarzem weterynarii. Zrozumienie potrzeb zwierzęcia, uważna obserwacja jego zachowań oraz gotowość do wprowadzania zmian w codziennym życiu są niezbędne, aby skutecznie zarządzać bólem i zapewnić zwierzęciu jak najlepszą jakość życia. Jeśli zaobserwowałeś tego typu zmiany u swojego pupila lub jesteś opiekunem zwierzęcia cierpiącego na przewlekłe dolegliwości (jak np. choroba zwyrodnieniowa stawów lub choroba nowotworowa), to warto umówić zwierzę na konsultację do lekarza weterynarii.